Άρση Απορρήτου & Πνευματικά Δικαιώματα: Το Νέο Νομοθετικό Πλαίσιο στην Ελλάδα

Συνταγματική Προστασία και Νομοθεσία για το Απόρρητο Επικοινωνιών

Το απόρρητο των επικοινωνιών κατοχυρώνεται ρητά στο Σύνταγμα της Ελλάδας. Σύμφωνα με το άρθρο 19 παρ.1, το απόρρητο της επικοινωνίας «είναι απολύτως απαραβίαστο», με μοναδικές εξαιρέσεις αυτές που ορίζει ο νόμος για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων, υπό εγγυήσεις δικαστικής αρχής​lawspot.gr. Με άλλα λόγια, μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να αρθεί το απόρρητο και πάντα με δικαστική άδεια και αυστηρές εγγυήσεις.

Για την εφαρμογή της συνταγματικής πρόβλεψης ψηφίστηκε ο Ν.2225/1994, που ρυθμίζει τη διαδικασία άρσης του απορρήτου. Ο νόμος αυτός (όπως τροποποιήθηκε μεταγενέστερα) καθορίζει: τα είδη επικοινωνίας που μπορούν να τεθούν υπό παρακολούθηση, τα αρμόδια όργανα που μπορούν να ζητήσουν άρση, τις προϋποθέσεις (π.χ. ύπαρξη σοβαρής αξιόποινης πράξης ή εθνικού κινδύνου) και τη χρονική διάρκειά της. Βασική αρχή είναι η αναλογικότητα: η άρση επιτρέπεται μόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαία και για περιορισμένο χρόνο​adae.gov.gr. Ο νόμος 2225/1994, σε συμμόρφωση με το Σύνταγμα, επιτρέπει άρση απορρήτου κυρίως για κακουργήματα (ιδιαιτέρως σοβαρά εγκλήματα) και για ζητήματα εθνικής ασφάλειας. Από το 2017 μάλιστα, με τον Ν.4481/2017, διευκρινίστηκε ότι επιτρέπεται η άρση απορρήτου και για προσβολές δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας σε βαθμό κακουργήματος​lawspot.gr – δηλαδή όταν η παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων (π.χ. εκτεταμένη πειρατεία με μεγάλο οικονομικό αντίκτυπο) συνιστά ιδιαιτέρως σοβαρό έγκλημα.

Το τέλος του 2022, με αφορμή περιστατικά παράνομων παρακολουθήσεων, ψηφίστηκε ο Ν.5002/2022 («Διαδικασία άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών, κυβερνοασφάλεια και προστασία προσωπικών δεδομένων»). Ο νόμος αυτός επικαιροποίησε και αυστηροποίησε το πλαίσιο άρσης απορρήτου. Μεταξύ άλλων:

• Προσδιόρισε ότι αίτημα άρσης για εθνική ασφάλεια μπορούν να υποβάλουν μόνο συγκεκριμένες κρατικές αρχές (η ΕΥΠ και η αντιτρομοκρατική υπηρεσία) και ότι τέτοια αιτήματα εγκρίνονται από εισαγγελέα εφετών​lawspot.gr​lawspot.gr.
• Θέσπισε διπλό φίλτρο εισαγγελικού ελέγχου για τις παρακολουθήσεις εθνικής ασφάλειας (απαιτείται έγκριση από ειδικό εισαγγελικό λειτουργό εντός ΕΥΠ και επιβεβαίωση από εισαγγελέα Εφετών).
• Προέβλεψε διαδικασίες για την κυβερνοασφάλεια και ρύθμισε την απόκτηση και χρήση κακόβουλων λογισμικών.
• Περιόρισε τη δυνατότητα ενημέρωσης των πολιτών που τέθηκαν υπό παρακολούθηση: για λόγους εθνικής ασφάλειας, το υποκείμενο μπορεί να ενημερωθεί μόνο μετά από τρία χρόνια και υπό προϋποθέσεις.

Συνολικά, η νομοθεσία προ του 2025 διασφάλιζε ότι κάθε παρακολούθηση επικοινωνιών έπρεπε να είναι απολύτως νόμιμη και αιτιολογημένη. Τελικός εγγυητής της νομιμότητας είναι η ανεξάρτητη αρχή ΑΔΑΕ (Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών), όπως ορίζει και το Σύνταγμα​lawspot.gr. Η ΑΔΑΕ ιδρύθηκε το 2003 για να επιβλέπει την τήρηση του απορρήτου και την σωστή εφαρμογή της διαδικασίας άρσης. Η Αρχή αυτή: ελέγχει ότι οι πάροχοι τηλεπικοινωνιών και οι αρμόδιες αρχές συμμορφώνονται με το νόμο, εξετάζει καταγγελίες πολιτών και μπορεί να επιβάλει κυρώσεις σε περίπτωση παραβιάσεων. Στην έννοια της προστασίας του απορρήτου περιλαμβάνεται και ο έλεγχος της τήρησης των όρων και της διαδικασίας άρσης από την ΑΔΑΕ​adae.gov.gr​adae.gov.gr. Επιπλέον, το Σύνταγμα απαγορεύει ρητώς τη χρήση σε δίκη οποιουδήποτε αποδεικτικού μέσου αποκτήθηκε κατά παράβαση του απορρήτου​lawspot.gr – δηλαδή στοιχεία που συλλέχθηκαν από παράνομη παρακολούθηση είναι απαράδεκτα.

Συμπέρασμα: Πριν τον Ν.5179/2025, η παρακολούθηση τηλεφωνικών ή διαδικτυακών επικοινωνιών για σκοπούς ποινικής δίωξης ήταν δυνατή μόνο σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις (κακουργήματα, τρομοκρατία κ.λπ.), με δικαστική εντολή και υπό την εποπτεία της ΑΔΑΕ. Οι απλές υποθέσεις παραβίασης πνευματικών δικαιωμάτων (π.χ. ένας χρήστης που κατέβαζε μια ταινία παράνομα) δεν περιλαμβάνονταν μέχρι πρότινος στους λόγους άρσης απορρήτου – πρακτικά οι τελικοί χρήστες δεν υφίσταντο παρακολούθηση, παρά μόνο οι μεγάλοι «διακινητές» παράνομου υλικού (και αυτοί, εφόσον η δράση τους ήταν σε βαθμό κακουργήματος).

Νόμος 5179/2025 – Νέα Μέτρα για Παρακολούθηση & Κυρώσεις στην Πειρατεία

Τον Φεβρουάριο 2025 ψηφίστηκε και τέθηκε σε ισχύ ο Νόμος 5179/2025 (ΦΕΚ Α’ 26/20-2-2025) από το Υπουργείο Πολιτισμού, ο οποίος έφερε σημαντικές αλλαγές στην αντιμετώπιση της διαδικτυακής πειρατείας. Ο νόμος αυτός, πέρα από ρυθμίσεις για την ενίσχυση της οπτικοακουστικής παραγωγής, τροποποίησε τον Ν.2121/1993 (νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας) προσθέτοντας νέα εργαλεία παρακολούθησης, ταυτοποίησης και επιβολής κυρώσεων σε περιπτώσεις παραβίασης πνευματικών δικαιωμάτων στο διαδίκτυο​lawspot.gr. Οι κυριότερες προβλέψεις του νέου νόμου είναι οι εξής:

• Διοικητικά πρόστιμα σε τελικούς χρήστες (θεατές/λήπτες παράνομου περιεχομένου): Για πρώτη φορά στην Ελλάδα προβλέπονται κυρώσεις όχι μόνο σε αυτούς που ανεβάζουν ή διακινούν πειρατικό υλικό, αλλά και στους απλούς χρήστες που το κατεβάζουν ή το παρακολουθούν​koutipandoras.gr. Συγκεκριμένα, εισήχθη στο άρθρο 65Α του Ν.2121/1993 διοικητικό πρόστιμο 750 € σε βάρος οποιουδήποτε χωρίς νόμιμο δικαίωμα αποκτά πρόσβαση σε πνευματικό/τηλεοπτικό έργο που κανονικά παρέχεται με συνδρομή (π.χ. θέαση συνδρομητικού καναλιού με «πειραγμένο» αποκωδικοποιητή)​makthes.gr. Τα πρόστιμα αυξάνονται σε περιπτώσεις βαρύτερης παραβίασης ή υποτροπής, ως εξής​makthes.gr​makthes.gr:
  • Ιδιωτική χρήση (οικιακός χρήστης): 750 € για κάθε παράβαση (1.500 € σε περίπτωση υποτροπής)​makthes.gr​makthes.gr.
  • Δημόσια προβολή σε κοινό: 1.500 € για κάθε παράβαση (3.000 € αν υποτροπιάσει)​makthes.gr​makthes.gr.
  • Εμπορική εκμετάλλευση (π.χ. πειρατική υπηρεσία με σκοπό κέρδους): 5.000 € για κάθε παράβαση (10.000 € σε υποτροπή)​makthes.gr​makthes.gr.
  Σημ: Τα πρόστιμα αυτά είναι διοικητικά (επιβάλλονται από αρχές χωρίς δικαστική απόφαση) και είναι ανεξάρτητα από τυχόν ποινικές κυρώσεις. Δηλαδή, κάποιος που διακινεί ενεργά πειρατικό υλικό μπορεί να διωχθεί ποινικά (με βάση το άρθρο 66 του Ν.2121/1993, που προβλέπει φυλάκιση), αλλά επιπλέον θα του επιβληθούν και πρόστιμα μέσω της νέας διοικητικής διαδικασίας.
• Αρμόδιες αρχές & διαδικασία επιβολής: Ο νόμος ορίζει συγκεκριμένες αρχές ως υπεύθυνες για τον έλεγχο και την επιβολή των προστίμων. Συγκεκριμένα, αρμόδιες είναι: η ΑΑΔΕ (Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων), το ΣΔΟΕ (Σώμα Δίωξης Οικονομικού Εγκλήματος), η ΔΙΜΕΑ (Διυπηρεσιακή Μονάδα Ελέγχου της Αγοράς), καθώς και οι αστυνομικές, λιμενικές και τελωνειακές αρχές​makthes.gr​makthes.gr. Αυτές οι αρχές, μόλις διαπιστώσουν την παράβαση, ενημερώνουν τους δικαιούχους των δικαιωμάτων (τους δημιουργούς/κατόχους) μέσω του Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ)​makthes.gr​makthes.gr. Η διαδικασία βεβαίωσης και είσπραξης των προστίμων καθορίζεται με απόφαση των Υπουργών Οικονομικών και Πολιτισμού (ώστε π.χ. η ΑΑΔΕ να εισπράττει το πρόστιμο, και να υπάρχει δυνατότητα ένστασης από τον πολίτη)​lawspot.gr.
• Παρακολούθηση και Ταυτοποίηση παραβατών – Σύνδεση IP με ταυτότητα: Το πιο καινοτόμο (και επίμαχο) μέτρο του νόμου είναι ότι διευκολύνει ρητά την ταυτοποίηση των χρηστών που παραβιάζουν πνευματικά δικαιώματα μέσω ίντερνετ. Συγκεκριμένα, δίνεται η δυνατότητα στις προαναφερθείσες αρχές να συλλέγουν στοιχεία και να ζητούν από τους παρόχους υπηρεσιών internet δεδομένα ταυτοποίησης των παραβατών​makthes.gr​makthes.gr. Ο νόμος ορίζει ότι: «Για τη διαπίστωση των διοικητικών παραβάσεων της παρ.2Β (η νέα παράγραφος με τα πρόστιμα) και την επιβολή των αντίστοιχων κυρώσεων, οι αρχές δύνανται… να ζητούν από τους παρόχους (της παρ.10Α του άρθρου 66Ε) οποιοδήποτε απαραίτητο στοιχείο για την ταυτοποίηση των προσώπων που παραβιάζουν τα δικαιώματα της παρ.2Β.»​koutipandoras.gr​koutipandoras.gr. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι οι αρχές μπορούν να εντοπίζουν μια διεύθυνση IP που εμπλέκεται σε πειρατική δραστηριότητα και να ζητούν από τον πάροχο internet (π.χ. Cosmote, Vodafone κλπ.) τα στοιχεία του συνδρομητή που αντιστοιχούν σε αυτήν την IP, συνδέοντας έτσι την ηλεκτρονική δραστηριότητα με τον ΑΦΜ/ταυτότητα του παραβάτη​makthes.gr​koutipandoras.gr. Πρόκειται για ένα είδος «άρσης απορρήτου» σε διοικητικό επίπεδο, καθώς ως τώρα τέτοιου είδους σύνδεση IP-ταυτότητας γινόταν μόνο στο πλαίσιο ποινικής έρευνας με εισαγγελική εντολή. πλέον, καθίσταται ευκολότερο: οι αρχές μπορούν να βεβαιώνουν άμεσα πρόστιμα στους παραβάτες, αφού τους ταυτοποιήσουν.
  • Παράδειγμα: Αν η ΔΙΜΕΑ ή η αστυνομία εντοπίσει χρήστες που παρακολουθούν παράνομα ένα συνδρομητικό κανάλι (π.χ. μέσω «σπασμένων» αποκωδικοποιητών ή streaming από παράνομη πλατφόρμα), μπορεί να καταγράψει τις διευθύνσεις IP τους και να ζητήσει από τους ISP τα στοιχεία τους. Στη συνέχεια, η ΑΑΔΕ θα εκδώσει πρόστιμο 750€ προς τον κάθε παραβάτη – και θα τους ειδοποιήσει πιθανώς με email ή ταχυδρομικά​koutipandoras.gr. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρθηκε στον τύπο, «οι Αρχές θα έχουν τη δυνατότητα να συνδέουν IP με ΑΦΜ και να βεβαιώνουν τσουχτερά πρόστιμα» σε όσους βλέπουν παράνομα συνδρομητικά κανάλια​makthes.gr.
• Δυναμικό μπλοκάρισμα ιστοσελίδων (dynamic blocking): Ο νόμος 5179/2025 ενισχύει και τη δυνατότητα άμεσου αποκλεισμού πρόσβασης σε ιστοσελίδες που παρέχουν πειρατικό περιεχόμενο. Η υπάρχουσα Ειδική Επιτροπή για τη Διαδικτυακή Προσβολή της Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΕΔΠΠΙ) – που λειτουργεί από το 2017 για να διατάσσει μπλοκάρισμα πειρατικών sites – αποκτά τη δυνατότητα «dynamic blocking». Δηλαδή, αν διαπιστωθεί παράβαση (π.χ. μετάδοση ενός ποδοσφαιρικού αγώνα από site χωρίς άδεια), οι πάροχοι internet υποχρεούνται να κόψουν την πρόσβαση μέσα σε 30 λεπτά από τη διαπίστωση​koutipandoras.gr. Το δυναμικό μπλοκάρισμα επιτρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα η πειρατεία ζωντανού περιεχομένου (live streams), χωρίς τις καθυστερήσεις της παλιότερης διαδικασίας. Ήδη από το 2018 η ΕΔΠΠΙ είχε μπλοκάρει δεκάδες ιστοσελίδες παράνομης διανομής ταινιών/σειρών, αλλά τώρα η αντίδραση γίνεται σχεδόν σε πραγματικό χρόνο.

Τι Αλλάζει σε Σχέση με το Προηγούμενο Πλαίσιο

Ο νέος νόμος επιφέρει ριζικές αλλαγές ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης της διαδικτυακής πειρατείας, ειδικά σε σχέση με το καθεστώς προστασίας απορρήτου που περιγράφηκε παραπάνω:

• Στοχοποίηση τελικών χρηστών αντί μόνο διακινητών: Μέχρι πρότινος, η νομοθεσία εστίαζε στους διανομείς/παρόχους του παράνομου περιεχομένου, ενώ οι απλοί χρήστες-θεατές δεν είχαν ουσιαστικές επιπτώσεις – το πολύ να συναντούσαν μια σελίδα μπλοκαρίσματος όταν επιχειρούσαν να μπουν σε γνωστό πειρατικό site​koutipandoras.gr. Τώρα πλέον προβλέπονται κυρώσεις και για τους τελικούς χρήστες, δηλαδή τον απλό πολίτη που «κατεβάζει» ή βλέπει π.χ. μια ταινία σε παράνομο streaming. Αυτό αλλάζει εντελώς την προηγούμενη φιλοσοφία, καθιστώντας τον καταναλωτή παράνομου υλικού υπόλογο απέναντι στο νόμο.
• Διοικητική και άμεση επιβολή αντί ποινικής διαδικασίας: Προηγουμένως, για να διωχθεί ένας χρήστης που παραβίαζε πνευματικά δικαιώματα, θα έπρεπε να κινηθεί η ποινική δικαιοσύνη (π.χ. μήνυση από δικαιούχο, έρευνα από την αστυνομία, άρση απορρήτου αν ήταν κακουργηματική η πράξη, δίωξη κ.ο.κ.). Αυτό συνέβαινε σπάνια και κυρίως σε μεγάλες υποθέσεις οργανωμένης πειρατείας. Πλέον, με τον Ν.5179/2025, καθιερώνεται μια παράλληλη διοικητική διαδικασία: οι ελεγκτικές αρχές (ΑΑΔΕ, ΣΔΟΕ κλπ) μπορούν ανεξάρτητα να εντοπίζουν παραβάτες και να επιβάλλουν πρόστιμα, χωρίς να απαιτείται να προηγηθεί δίκη. Αυτό κάνει την αντιμετώπιση πιο άμεση και αποτελεσματική από πλευράς κρατικών μηχανισμών, αλλά ταυτόχρονα εγείρει ανησυχίες για την προστασία δικαιωμάτων των πολιτών (βλ. παρακάτω προϋποθέσεις).
• Ενίσχυση της παρακολούθησης διαδικτυακών επικοινωνιών: Ενώ το γενικό πλαίσιο του απορρήτου παραμένει (δεν τροποποιήθηκε το άρθρο 19 του Συντάγματος ούτε οι βασικές αρχές του Ν.5002/2022), στην πράξη ο Ν.5179/2025 επεκτείνει ρητά τις δυνατότητες παρακολούθησης του internet για σκοπούς προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας. Η δυνατότητα σύνδεσης IP με προσωπικά στοιχεία σημαίνει ότι πληροφορίες που μέχρι τώρα θεωρούνταν μέρος των «εξωτερικών στοιχείων» της επικοινωνίας (ποιος συνδέεται πού και πότε) θα αποκαλύπτονται σε διοικητικές αρχές χωρίς την προτέρα διαδικασία δικαστικής απόφασης. Πρόκειται ουσιαστικά για μια νέα εξαίρεση στο απόρρητο: ο νόμος επιτρέπει τη χρήση δεδομένων κίνησης internet ως αποδεικτικών για διοικητικές παραβάσεις πνευματικών δικαιωμάτων. Αυτό ενισχύει τη δυνατότητα παρακολούθησης, διότι πλέον ακόμη και μη κακουργηματικές πράξεις (π.χ. ένας χρήστης που έκανε streaming χωρίς άδεια, που συνιστά απλό πλημμέλημα) μπορούν να τεκμηριωθούν μέσω τηλεπικοινωνιακών δεδομένων.
• Ταχύτατο μπλοκάρισμα περιεχομένου: Σε αντίθεση με το παρελθόν όπου το μπλοκάρισμα ιστοσελίδων απαιτούσε μια διαδικασία ενώπιον της ΕΔΠΠΙ που έπαιρνε μερικές ημέρες, τώρα με το dynamic blocking η παρακολούθηση του διαδικτύου γίνεται σε πραγματικό χρόνο και οι πάροχοι υποχρεούνται να αντιδράσουν εντός λεπτών​koutipandoras.gr. Αυτό δείχνει μια μετάβαση προς πιο συνεχή έλεγχο του διαδικτυακού περιεχομένου, με αυτοματοποιημένες διαδικασίες.

Προϋποθέσεις και Εγγυήσεις για τη Χρήση των Νέων Μέτρων

Παρά την επέκταση των μέτρων παρακολούθησης, ο νέος νόμος πλαισιώνεται από ορισμένες προϋποθέσεις που λειτουργούν ως εγγυήσεις:

• Διαπίστωση παράβασης πριν την ταυτοποίηση: Ο νόμος ορίζει ότι οι αρμόδιες αρχές θα ζητούν δεδομένα ταυτοποίησης «με σκοπό τη διαπίστωση των διοικητικών παραβάσεων… και την επιβολή των κυρώσεων»​koutipandoras.gr αφού έχει διαπιστωθεί η παράβαση. Δηλαδή, πρέπει πρώτα να υπάρχει κάποιο είδος τεκμηρίου ότι ο χρήστης όντως παραβίασε πνευματικά δικαιώματα (π.χ. εντοπισμός της IP του σε παράνομο stream ή torrent). Δεν πρόκειται για γενικευμένη, προληπτική παρακολούθηση όλων των πολιτών, αλλά για στοχευμένη συλλογή στοιχείων όταν υπάρχουν ενδείξεις παράβασης. Οι αρχές όπως η αστυνομία ή το ΣΔΟΕ θα πρέπει να έχουν εντοπίσει συγκεκριμένες IP διευθύνσεις εν δράσει (π.χ. συμμετοχή σε ανταλλαγή αρχείων P2P) πριν ζητήσουν ταυτοποίηση από ISP.
• Αρμόδια δικαστική αρχή και ποινική δικογραφία: Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ταυτοποίηση του χρήστη μπορεί να προκύψει ex post από ποινική έρευνα. Ο νόμος προβλέπει ότι οι δικαστικές αρχές μπορούν να διαβιβάζουν στις διοικητικές αρχές στοιχεία ταυτοποίησης που έχουν συλλεχθεί και περιλαμβάνονται σε ποινική δικογραφία που σχηματίστηκε λόγω δίωξης για εγκλήματα του άρθρου 66​makthes.gr​makthes.gr. Δηλαδή, αν τρέχει ήδη ποινική διαδικασία (π.χ. εξάρθρωση κυκλώματος πειρατείας) και έχουν βρεθεί λίστες πελατών ή IP χρηστών, αυτά τα στοιχεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για επιβολή διοικητικών προστίμων. Αυτό λειτουργεί ως γέφυρα μεταξύ ποινικής και διοικητικής δίωξης, διασφαλίζοντας ότι τουλάχιστον σε αυτές τις περιπτώσεις τα δεδομένα συλλέχθηκαν με δικαστική επιστασία.
• Συμμόρφωση των παρόχων και ευθύνη τους: Οι πάροχοι υπηρεσιών internet (OTE, Vodafone κλπ) υποχρεούνται πλέον από το νόμο να ανταποκρίνονται σε τέτοια αιτήματα παροχής στοιχείων. Σύμφωνα με πληροφορίες, στο άρθρο 66Ε Ν.2121/1993 (όπως τροποποιήθηκε) ορίζεται η υποχρέωση των παρόχων να συνεργάζονται. Η διαδικασία αυτή θυμίζει τη διαδικασία της άρσης απορρήτου: ο πάροχος καλείται να δώσει στοιχεία συνδρομητή βάσει χρονικής στιγμής και IP. Αν και δεν απαιτείται εισαγγελική διάταξη, ο πάροχος έχει την κάλυψη του νόμου για να παραδώσει τα δεδομένα (δεν παραβιάζει το απόρρητο διότι ο ίδιος ο νόμος το επιτρέπει σε αυτές τις περιπτώσεις). Η ΑΔΑΕ πιθανότατα θα ασκεί εποπτικό ρόλο και εδώ – δηλ. θα ελέγχει εκ των υστέρων αν οι πάροχοι έδωσαν στοιχεία μόνο κατόπιν νόμιμων αιτημάτων και όχι αυθαίρετα.
• Αρχή της αναλογικότητας και προστασία δεδομένων: Μολονότι ο νόμος 5179/2025 εισάγει νέα εξαίρεση, οι γενικές αρχές της νομοθεσίας περί απορρήτου και προσωπικών δεδομένων εξακολουθούν να ισχύουν. Η συλλογή και επεξεργασία δεδομένων χρηστών (π.χ. ποιος είδε τι) πρέπει να είναι αναλογική προς τον επιδιωκόμενο σκοπό. Για παράδειγμα, δεν δικαιολογείται η διατήρηση και εξέταση ιστορικού περιήγησης χρηστών πέρα από ό,τι χρειάζεται για να πιστοποιηθεί μια συγκεκριμένη παράβαση. Επίσης, σύμφωνα με τον GDPR, οι χρήστες που τυχόν λάβουν πρόστιμο θα έχουν δικαίωμα ενημέρωσης για τα δεδομένα τους που χρησιμοποιήθηκαν. Σε περίπτωση που ένα πρόστιμο επιβληθεί εσφαλμένα (false positive), ο πολίτης μπορεί να ασκήσει ένσταση/προσφυγή κατά του προστίμου και να ζητήσει εξέταση των αποδείξεων. Ο Ν.5179/2025 προβλέπει διαδικασία υποβολής αντιρρήσεων από τους παραβάτες κατά του προστίμου​lawspot.gr.
• Διατήρηση δεδομένων (data retention): Ένα πρακτικό ζήτημα για την εφαρμογή είναι η διαθεσιμότητα των απαραίτητων στοιχείων στους παρόχους. Οι IP διευθύνσεις, ιδίως οι δυναμικές, συσχετίζονται με συνδρομητές μέσω αρχείων καταγραφής που οι εταιρείες τηλεπικοινωνιών κρατούν. Στην ΕΕ υπάρχει γενικό ζήτημα με τη διατήρηση δεδομένων (οι γενικευμένες απαιτήσεις διατήρησης έχουν κριθεί δυσανάλογες από το Δικαστήριο ΕΕ). Ωστόσο, η Ελλάδα εξακολουθεί να έχει νομοθεσία που υποχρεώνει διατήρηση δεδομένων κίνησης για κάποιο διάστημα. Οι αρχές λοιπόν πρέπει να κινηθούν σχετικά γρήγορα από τη στιγμή που εντοπίζουν την παράβαση, ώστε να ζητήσουν τα στοιχεία πριν διαγραφούν. Το νομοθετικό πλαίσιο (πιθανόν μέσω του Ν.5002/2022) ορίζει συγκεκριμένα χρονικά όρια και για αυτό: συνήθως τα δεδομένα διατηρούνται 6 μήνες έως 1 χρόνο. Αν δράσει εντός αυτού του διαστήματος η αρχή, ο πάροχος θα έχει το ζητούμενο στοιχείο (ταυτοποίηση IP).

Συνολικά, ο νέος νόμος επιτρέπει ρητά την παρακολούθηση διαδικτυακών δραστηριοτήτων για την τεκμηρίωση παραβάσεων πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά το κάνει σε πλαίσιο έκτακτης ανάγκης για την “πειρατεία” και όχι ως γενικό μέτρο. Δεν πρόκειται δηλαδή για μαζική παρακολούθηση όλων των τηλεφωνικών ή online επικοινωνιών, αλλά για στοχευμένες ενέργειες κατά συγκεκριμένων χρηστών όταν υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτοί παρανομούν. Η τηλεφωνική παρακολούθηση (π.χ. συνακροάσεις κλήσεων) δεν φαίνεται να επηρεάζεται άμεσα από τον νέο νόμο – παραμένει περιορισμένη στα σοβαρά εγκλήματα. Ωστόσο, η διαδικτυακή παρακολούθηση (καταγραφή IP, διαδικτυακών συναλλαγών σε torrent/streaming) αποκτά ένα νέο νόμιμο έρεισμα. Ουσιαστικά, η πολιτεία δηλώνει ότι η καταπολέμηση της πειρατείας συνιστά σπουδαίο δημόσιο συμφέρον (προστασία της δημιουργίας και της οικονομίας του θεάματος) και γι’ αυτό δικαιολογείται μια ελεγχόμενη “υποχώρηση” του απορρήτου σε αυτόν τον τομέα.

Διεθνείς Συγκρίσεις: Ευρώπη και ΗΠΑ

Τα μέτρα που εισάγει η Ελλάδα με τον Ν.5179/2025 δεν είναι πρωτοφανή διεθνώς – αντίθετα, ευθυγραμμίζονται με πρακτικές που ήδη εφαρμόζονται σε άλλες χώρες, αν και με διαφορετικούς τρόπους και νομικές βάσεις:

Ευρωπαϊκή Ένωση: Στην ΕΕ υπάρχει γενική κατεύθυνση για προστασία του απορρήτου, αλλά και υποχρέωση προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας. Η νομοθεσία της ΕΕ (π.χ. Οδηγία 2004/48/ΕΚ για την επιβολή των δικαιωμάτων ΠΙ) δίνει τη δυνατότητα στους δικαιούχους να ζητούν δικαστικά την αποκάλυψη στοιχείων παραβατών από ενδιάμεσους (όπως ISP). Πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν υιοθετήσει συστήματα παρόμοια με το ελληνικό: δηλαδή εντοπισμός IP από εταιρείες ή αρχές και στη συνέχεια ταυτοποίηση χρήστη μέσω παρόχων και επιβολή κυρώσεων.

• Γερμανία: Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυστηρής αντιμετώπισης της διαδικτυακής πειρατείας. Εκεί, εδώ και χρόνια, ακόμα και η παραμικρή συμμετοχή σε παράνομο διαμοιρασμό αρχείων (π.χ. κατέβασμα ταινίας ή το ότι έμεινε ανοιχτό ένα torrent client) μπορεί να οδηγήσει σε κοστοβόρο πρόστιμο για τον κάτοχο της σύνδεσης στο Internet​athinorama.gr. Στη Γερμανία δεν είναι ακριβώς η κρατική αρχή που στέλνει πρόστιμα, αλλά δικηγορικές εταιρείες που εκπροσωπούν δικαιούχους: παρακολουθούν τα δημόσια torrent swarms, εντοπίζουν τις IP των Γερμανών χρηστών και μέσω δικαστικής εντολής παίρνουν από τους ISP τα στοιχεία τους. Στη συνέχεια αποστέλλουν νομικές προειδοποιήσεις (Abmahnungen) ζητώντας με εξώδικο τρόπο χρήματα (συνήθως μερικές εκατοντάδες ευρώ) ως συμβιβασμό για να μη μηνυθεί ο χρήστης. Πρακτικά, πολλοί χρήστες πληρώνουν – κάτι που δημιουργεί ένα αποτρεπτικό προηγούμενο. Η Ελλάδα, με το νέο νόμο, εντάσσεται ουσιαστικά σε αυτό το μοντέλο​prin.gr​prin.gr: όπως σχολιάστηκε, τώρα και στην Ελλάδα «η παραμικρή κατανάλωση παράνομου περιεχομένου… συνεπάγεται πρόστιμο», γεγονός που θυμίζει έντονα τη γερμανική πραγματικότητα​athinorama.gr.
• Γαλλία: Η Γαλλία ήταν πρωτοπόρος στην Ευρώπη με τον νόμο HADOPI (2009), υιοθετώντας τη λογική της “graduated response” (διαβαθμισμένης αντίδρασης). Μέσω μιας κρατικής αρχής (HADOPI) παρακολουθούνταν τα δίκτυα peer-to-peer και οι παραβάτες λάμβαναν προειδοποιήσεις: πρώτο και δεύτερο e-mail προειδοποίησης, στη συνέχεια συστημένη επιστολή, και αν συνέχιζαν, παραπομπή σε δικαστήριο. Αρχικά ο νόμος προέβλεπε ακόμη και διακοπή της σύνδεσης internet σε υπότροπους χρήστες, όμως αυτή η ποινή καταργήθηκε το 2013 ως δυσανάλογη​en.wikipedia.org. Σήμερα στη Γαλλία, η HADOPI (πλέον συγχωνευμένη σε νέα αρχή, ARCOM) εξακολουθεί να στέλνει χιλιάδες ειδοποιήσεις το χρόνο και μπορεί να επιβάλλει πρόστιμα στους κατ’ εξακολούθηση παραβάτες. Ωστόσο, η έμφαση είναι περισσότερο στην εκπαίδευση και αποτροπή παρά στην τιμωρία του περιστασιακού χρήστη. Το γαλλικό μοντέλο διαφέρει από το ελληνικό στο ότι στηρίζεται σε σταδιακές προειδοποιήσεις αντί για άμεσο πρόστιμο χωρίς προειδοποίηση. Η Ελλάδα επέλεξε μια πιο άμεση κατασταλτική οδό (χωρίς “3 strikes” αλλά κατευθείαν επιβολή κυρώσεων).
• Άλλες ευρωπαϊκές χώρες: Πολλές χώρες (Μ. Βρετανία, Ιταλία, Ισπανία κ.ά.) έχουν επικεντρωθεί κυρίως στο μπλοκάρισμα ιστοσελίδων και λιγότερο στη δίωξη τελικών χρηστών. Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπήρξε συμφωνία για αποστολή προειδοποιητικών επιστολών σε συνδρομητές (χωρίς περαιτέρω ποινή), ενώ η Ιταλία και η Πορτογαλία ακολούθησαν το μοντέλο των ταχύρρυθμων site-blocking μέσω ρυθμιστικών αρχών. Γενικά στην ΕΕ, το νομικό πλαίσιο δεν υποχρεώνει τους ISP να παρακολουθούν ενεργά την κίνηση των πελατών τους, και μάλιστα δικαστικές αποφάσεις (όπως στις υποθέσεις Scarlet/SABAM και Telekabel του ΔΕΕ) έχουν καταστήσει σαφές ότι δεν επιτρέπεται η επιβολή γενικευμένου προληπτικού φιλτραρίσματος της κίνησης των χρηστών για τυχόν παραβιάσεις. Επιτρέπονται όμως στοχευμένα μέτρα: φιλτράρισμα συγκεκριμένου περιεχομένου ή αποκλεισμός συγκεκριμένων πηγών, καθώς και επώνυμη δίωξη εκείνων που παρανομούν σε μεγάλη κλίμακα.

Ηνωμένες Πολιτείες: Στις ΗΠΑ, η προσέγγιση είναι διαφορετική, αντανακλώντας και το διαφορετικό νομικό σύστημα. Δεν υπάρχει ομοσπονδιακή αρχή που να επιβάλλει πρόστιμα σε χρήστες για πειρατεία. Αντ’ αυτού, η επιβολή γίνεται μέσω ιδιωτικών αγωγών και συμβάσεων αλλά και ποινικών διώξεων σε σοβαρές περιπτώσεις:

• Στις αρχές του 2000, οι ΗΠΑ έγιναν γνωστές για τις μαζικές αγωγές του οργανισμού RIAA κατά ατόμων που κατέβαζαν μουσική (Napster, LimeWire εποχή). Χιλιάδες χρήστες έλαβαν κλήσεις σε δικαστήρια και πολλοί κατέληξαν σε εξωδικαστικούς συμβιβασμούς πληρώνοντας ποσά (μερικές χιλιάδες δολάρια) για παραβίαση copyright. Αυτή η στρατηγική “τρόμου” τελικά εγκαταλείφθηκε λόγω δημοσίας κατακραυγής.
• Αντί της κρατικής ρύθμισης, εφαρμόστηκε ένα εθελοντικό σύστημα προειδοποιήσεων γνωστό ως Copyright Alert System ή “Six Strikes”. Από το 2013, μεγάλες εταιρείες internet (AT&T, Comcast κ.ά.) σε συνεργασία με τη MPAA/RIAA συμφώνησαν να στέλνουν έως 6 διαδοχικές προειδοποιήσεις σε συνδρομητές τους αν εντοπιστούν να “κατεβάζουν” παράνομα υλικό (τα στοιχεία εντοπισμού τα παρείχε εταιρεία παρακολούθησης όπως η MarkMonitor). Οι κυρώσεις κλιμακώνονταν: από απλή ειδοποίηση, σε απαίτηση παρακολούθησης εκπαιδευτικού βίντεο, έως προσωρινή επιβράδυνση της σύνδεσης στο 5ο “strike”​en.wikipedia.org​en.wikipedia.org. Η 6η παράβαση θα μπορούσε να οδηγήσει θεωρητικά και σε περαιτέρω ενέργειες (π.χ. διακοπή ή αγωγή), όμως στην πράξη καμία σύνδεση δεν κόπηκε ποτέ. Το σύστημα αυτό τελικά κρίθηκε αποτυχημένο – δεν μείωσε σημαντικά την πειρατεία – και τερματίστηκε το 2017​en.wikipedia.org. Όπως δήλωσαν οι συμμετέχοντες, πολλοί περιστασιακοί χρήστες συμμορφώθηκαν, αλλά οι «σκληροπυρηνικοί» πειρατές συνέχισαν ακάθεκτοι, καλώντας ουσιαστικά το μπλόφα του συστήματος (καθώς κανείς δεν τους τιμώρησε έπειτα από 6 ειδοποιήσεις)​theverge.com​theverge.com.
• Σήμερα στις ΗΠΑ, η αντιμετώπιση της πειρατείας γίνεται κυρίως με δύο τρόπους: (α) DMCA notices – οι δικαιούχοι στέλνουν ειδοποιήσεις σε ISP ή ιστοσελίδες για να κατεβάσουν παράνομο περιεχόμενο (σύστημα notice-and-takedown), και (β) στοχευμένες νομικές ενέργειες κατά μεγάλων παραβατών. Το FBI και το Υπουργείο Δικαιοσύνης αναλαμβάνουν σοβαρές υποθέσεις (π.χ. το κλείσιμο του MegaUpload το 2012, ή κυκλώματα παράνομων stream για αθλητικά), όπου εκεί χρησιμοποιούνται παραδοσιακές μέθοδοι έρευνας – συμπεριλαμβανομένων των τηλεφωνικών και ηλεκτρονικών παρακολουθήσεων με ένταλμα, όταν πρόκειται για εγκληματικές οργανώσεις που παραβιάζουν σε τεράστια κλίμακα το copyright. Η πλειονότητα των απλών χρηστών όμως δεν κινδυνεύει από κρατικό πρόστιμο· κινδυνεύει περισσότερο από μια αγωγή μεγάλης αποζημίωσης από κινηματογραφικά στούντιο ή εταιρείες λογισμικού. Σημειωτέον ότι οι αμερικανικοί νόμοι προβλέπουν πολύ υψηλές αστικές αποζημιώσεις (έως $150.000 ανά έργο) για εκ προθέσεως παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων, ώστε να λειτουργούν αποτρεπτικά. Αυτός ο κίνδυνος των αγωγών (αν και λίγες φτάνουν σε δικαστική απόφαση) είναι ο τρόπος με τον οποίο οι ΗΠΑ εξισορροπούν την απουσία διοικητικών προστίμων.

Συμπερασματικά διεθνώς: Η Ελλάδα, με τον νέο νόμο, ακολουθεί μια τάση ενεργότερης κρατικής παρέμβασης κατά της πειρατείας, παρόμοια με ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη (π.χ. Γερμανία, Γαλλία). Ο συνδυασμός παρακολούθησης δικτύων και ταυτοποίησης χρηστών μέσω ISP εφαρμόζεται ήδη αλλού από ιδιωτικούς φορείς: σε αρκετές χώρες του εξωτερικού υπάρχουν εταιρείες ειδικευμένες στην παρακολούθηση torrents και IP διευθύνσεων, οι οποίες καταγράφουν παραβάτες και δρομολογούν πρόστιμα ή νομικές ενέργειες​koutipandoras.gr. Αυτό που διαφέρει είναι ο ρόλος του κράτους: στη μεν Ευρώπη (και πλέον Ελλάδα) το κράτος/ανεξάρτητες αρχές συμμετέχουν άμεσα στην επιβολή (π.χ. μέσω προστίμων ή διακοπών πρόσβασης), ενώ στις ΗΠΑ αφήνεται περισσότερο στην ιδιωτική δικαστική οδό. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει παντού μια λεπτή ισορροπία μεταξύ προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και σεβασμού της ιδιωτικής ζωής. Οι επικριτές τέτοιων μέτρων τονίζουν ότι η γενικευμένη επίβλεψη του τι βλέπει ή κατεβάζει ο πολίτης μπορεί να αποτελέσει ολίσθημα προς την επιτήρηση, ενώ οι υποστηρικτές αντιτείνουν ότι «η πειρατεία δεν είναι ανώνυμη ούτε άμεμπτη» και ότι οι χρήστες που απολαμβάνουν περιεχόμενο οφείλουν να πληρώνουν.

Ο Ν.5179/2025 προσπαθεί να θωρακίσει τους δημιουργούς στην ψηφιακή εποχή, εισάγοντας σύγχρονα εργαλεία δίωξης. Η αποτελεσματικότητά του θα φανεί στην πράξη, όπως και το αν θα σταθεί συνταγματικά ανεκτός – καθώς ήδη νομικοί προβληματίζονται κατά πόσο η διοικητική άρση απορρήτου για πλημμεληματικές πράξεις συμβιβάζεται με το άρθρο 19. Το βέβαιο είναι ότι η Ελλάδα πλέον βρίσκεται στην πρώτη γραμμή μιας διεθνώς συνεχιζόμενης προσπάθειας: να περιοριστεί η ψηφιακή πειρατεία, χωρίς να πληγούν τα θεμελιώδη δικαιώματα. Οι εξελίξεις στο πεδίο αυτό θα είναι σημαντικές, τόσο για τη βιομηχανία του περιεχομένου όσο και για την προστασία της ιδιωτικότητας στην ψηφιακή μας ζωή.

Πηγές: Το περιεχόμενο στηρίχθηκε σε επίσημες διατάξεις και αναλύσεις (Σύνταγμα άρθρο 19​lawspot.gr, Ν.4481/2017​lawspot.gr, Ν.5002/2022, Ν.5179/2025) καθώς και σε δημοσιεύματα και ενημερωτικά άρθρα: Lawspot.gr, makthes.gr, To Vima, Athinorama, Κουτί της Πανδώρας, The Verge, Wikipedia κ.ά., όπως αναφέρονται διακριτά παραπάνω.